1. Đặt vấn đề
Là một trường đào tạo nhiều chuyên ngành khác nhau thuộc lĩnh vực văn hoá, nghệ thuật và du lịch, trong những năm gần đây, Trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Nghệ An đặc biệt chú ý đến tiêu chuẩn hoá đội ngũ giảng viên, hoàn thiện chương trình đào tạo, bổ sung trang thiết bị dạy học nên sinh viên của trường được cập nhật nhiều kiến thức thuộc ngành được đào tạo. Hiện nay, sinh viên của trường phần đông đã thể hiện tính năng động. Ngày càng xuất hiện nhiều sinh viên tiêu biểu trong học tập, rèn luyện; tin tưởng và hăng hái tham gia vào công cuộc đổi mới của đất nước. Niềm tin và sự nhiệt tình đó không chỉ dừng lại ở trong suy nghĩ, tình cảm mà bằng cả những hành động cụ thể. Nhiều sinh viên mong muốn được đứng trong các tổ chức chính trị để được cống hiến và trưởng thành. Số sinh viên tham gia các hoạt động của đoàn, hội ngày càng nhiều, số sinh viên có nguyện vọng được đứng trong hàng ngũ của Đảng Cộng sản Việt Nam ngày càng cao, số đoàn viên ưu tú được kết nạp vào Đảng hàng năm cũng tăng lên. Phong trào "học tập, rèn luyện vì ngày mai lập nghiệp, vì xã hội công bằng, dân chủ, văn minh", "Thanh niên lập nghiệp" và "Tuổi trẻ giữ nước", "Thi đua tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc" được triển khai có kết quả với nội dung xây dựng thái độ, động cơ học tập đúng đắn, cổ vũ sinh viên khắc phục khó khăn, vươn lên trong học tập, nghiên cứu khoa học. Trong thời đại thông tin và mở rộng giao lưu văn hoá, sinh viên của trường đã nhận thức rõ hơn giá trị của học vấn và việc học tập đã trở thành nhu cầu cấp bách. Cùng với sự phát triển của sự nghiệp giáo dục và sự quan tâm đầu tư của gia đình, xã hội, đa số sinh viên phấn đấu vượt khó khăn để đạt kết quả học tập tốt. Nhiều sinh viên đã học thêm các môn học, các ngành học như tin học, ngoại ngữ, kế toán… để bổ sung trình độ, làm hành trang chuẩn bị bước vào đời. Nhìn chung trình độ học vấn, nói rộng hơn là trình độ dân trí của sinh viên ngày càng được nâng cao, từng bước đáp ứng thiết thực các nhu cầu chính đáng của sinh viên, góp phần đoàn kết, giáo dục sinh viên tích cực, chủ động tham gia phát triển kinh tế - xã hội, giữ gìn quốc phòng, an ninh của Tổ quốc; Nhận thức sâu sắc giá trị của lao động, coi trọng tính hiệu quả và phẩm cách trong lao động, có ý chí vươn lên tự thân lập nghiệp, họ vừa hoàn thành công tác xã hội nhưng cũng vừa lao vào học tập, tiếp thu kiến thức từ thực tế để không ngừng bổ sung tri thức cho bản thân.
Nâng cao trình độ chuyên môn nghề nghiệp vừa là nhu cầu của sinh viên để lập thân, lập nghiệp; vừa là yêu cầu của đất nước trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Điều kiện mới của xã hội đã kích thích và tạo điều kiện cho sinh viên đáp ứng nhu cầu tự khẳng định, tự thể hiện mình. Sinh viên cũng tích cực, chủ động hơn trong việc chuẩn bị khả năng làm việc, tự tìm kiếm và tạo việc làm. Cùng với quá trình mở cửa, giao lưu hội nhập quốc tế, đời sống tinh thần, văn hoá, lối sống của sinh viên được nâng lên rõ rệt. Với một môi trường văn hoá phong phú, đa dạng, đời sống tinh thần của họ được cải thiện, sinh viên được tiếp cận thông tin đa chiều, tạo điều kiện cho họ nhanh chóng nắm bắt tri thức nhân loại. Họ biết sống theo giá trị tiến bộ của thời đại, đồng thời cũng giữ gìn được truyền thống tốt đẹp và đạo lý của dân tộc mình. Trong quan hệ xã hội và cuộc sống hàng ngày, phần đông sinh viên giữ được truyền thống đạo lý, hướng về cái đẹp, cái thiện, tham gia ngày càng đông đảo vào các hoạt động nhân đạo, từ thiện của xã hội như: Sinh viên tích cực tham gia các hoạt động ngày thứ 7 tình nguyện, chủ nhật xanh, tổ chức giữ gìn trật tự an toàn giao thông, tiếp sức mùa thi, tình nguyện hè do Đoàn trường trực tiếp tổ chức tại các địa phương có hoàn cảnh khó khăn; phong trào hiến máu nhân đạo, đền ơn đáp nghĩa; phong trào ánh sáng văn hoá, giúp nhau vượt khó; phong trào loại trừ tệ nạn xã hội, ... Trong giao tiếp ứng xử hàng ngày, sinh viên ngày càng tỏ ra mạnh dạn, tự tin và chủ động, phong cách ứng xử ngày càng có văn hoá và lịch sự...
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tốt là cơ bản, quá trình đào tạo bồi dưỡng, phát triển đạo đức cách mạng của sinh viên còn những hạn chế nhất định. Một mặt, đất nước ta vẫn còn nghèo, chưa đủ khả năng, điều kiện để đáp ứng đầy đủ các nhu cầu phát triển của sinh viên; mặt khác vẫn còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ trong các chính sách giáo dục và đào tạo, lao động và việc làm, bồi dưỡng và trọng dụng nhân tài; quy hoạch, đầu tư và quản lý các hoạt động văn hoá, thể thao phục vụ sinh viên. Không ít sinh viên của trường gặp khó khăn trong điều kiện học tập, việc làm, nhà ở, lập nghiệp và nâng cao thu nhập. Mặt trái của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, những tiêu cực trong xã hội, các thông tin và sản phẩm văn hoá độc hại, hoạt động chống phá, lôi kéo, chia rẽ của các thế lực thù địch sẽ tiếp tục tác động phức tạp đến nhận thức của sinh viên, thách thức bản lĩnh chính trị, hệ thống giá trị, tư tưởng, đạo đức và lối sống của sinh viên... Một bộ phận sinh viên không có hoài bão, thiếu ý chí chiến đấu, ngại tham gia các hoạt động chính trị - xã hội. Nhiều sinh viên không quan tâm đến việc học tập, nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như các môn khoa học Mác - Lênin…; từ đó dẫn đến việc thờ ơ với lý tưởng, chưa chọn đúng chỗ đứng của mình, chưa xác định nhiệm vụ cao cả của người thanh niên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cùng với đó, một số sinh viên có lối sống thực dụng, thích hưởng thụ, lười lao động, ngại khó khăn, không chịu học tập, thiếu ý chí cầu tiến, có lối sống thực dụng, hy vọng làm giàu với các động cơ không chính đáng. Một bộ phận sinh viên đang xa rời lịch sử, văn hoá dân tộc, không hiểu và không quan tâm đến lịch sử, văn hoá dân tộc; tiếp thu không chọn lọc văn hoá nước ngoài, thích sống theo văn hoá ngoại lai... không chỉ biểu hiện qua cách ăn mặc mà cả trong lời nói và hành vi thiếu văn minh...; Đặc biệt, có nhiều sinh viên làm việc riêng trong giờ học, giờ thực tập và tự học; đến muộn giờ học, giờ thực tập; nghỉ học không phép hoặc quá phép; vô lễ với thầy, cô giáo và CBCC nhà trường; thi, kiểm tra hộ, nhờ thi, kiểm tra hộ; làm hộ, nhờ làm, sao chép tiểu luận; bỏ thi không có lý do chính đáng; không đóng học phí đúng quy định và quá thời hạn được trường cho phép hoãn; làm hư hỏng tài sản khác của trường; uống rượu, bia trong giờ học; hút thuốc lá trong giờ học và nơi cấm hút thuốc theo quy định; truy cập, sử dụng sản phẩm văn hoá đồi trụy; đưa phần tử xấu vào trong trường, gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự trong nhà trường; đánh nhau gây thương tích, tổ chức hoặc tham gia tổ chức đánh nhau; Vi phạm các quy định về an toàn giao thông...
Trước thực trạng suy thoái đạo đức của một bộ phận không nhỏ sinh viên hiện nay, việc giáo dục đạo đức cách mạng cho sinh viên, làm cho họ có đủ đức - tài đáp ứng nhu cầu của thực tiễn xây dựng đất nước là một trong những vấn đề cấp bách, đảm bảo cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội khỏi bị chệch hướng. Do đó, giáo dục đạo đức cho sinh viên cần tập trung vào các nội dung: Giữ vững mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trong quá trình đổi mới, nắm vững hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ tổ quốc; Giáo dục lòng nhân ái, bao dung, độ lượng, biết trân trọng các giá trị đạo đức của dân tộc, xác định trách nhiệm, nghĩa vụ của bản thân, tư cách, tác phong đúng đắn của người công dân. Giáo dục các chuẩn mực đạo đức trong các quan hệ xã hội, phê phán những hành vi không phù hợp với các chuẩn mực đạo đức; giáo dục hành vi đạo đức, đạo đức nghề nghiệp, tác phong công nghiệp. Để biến các nội dung của đạo đức thành hiện thực trong công tác giáo dục và đào tạo sinh viên cần hướng tới thực hiện tốt các giải pháp và định hướng tốt.
2. Định hướng giá trị đạo đức cho sinh viên Trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Nghệ An trong giai đoạn hiện nay
Định hướng giá trị đạo đức cho sinh viên là một quá trình lâu dài và phức tạp, phải tuân theo logíc của quá trình phát triển nhân cách, dưới sự tham gia của nhiều yếu tố khác nhau. Hệ thống giải pháp mà chúng tôi nêu ra dưới đây dựa trên thực tiễn dạy và học ở Trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Nghệ An, giúp các nhà giáo dục vận dụng nâng cao hiệu quả việc định hướng giá trị, giáo dục và rèn luyện đạo đức cho sinh viên.
Thứ nhất, định hướng giá trị đạo đức cho sinh viên trong mở cửa, hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay cần phải giúp họ thấm nhuần sâu sắc sự định hướng chính trị của Đảng trong sự nghiệp đổi mới đất nước. Thanh niên là người chủ tương lai của đất nước. Vì thế, có những hiểu biết nhất định về các chuẩn mực đạo đức cũng như tình hình của đất nước hiện nay, dù đã sống trong hoà bình độc lập nhưng âm mưu và hành động phá hoại, xâm lược của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch vẫn tồn tại. Nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc là hai nhiệm vụ chiến lược xuyên suốt mà toàn Đảng, toàn dân ta quyết tâm thực hiện thắng lợi. Độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trở thành mục tiêu, lý tưởng chính trị xuyên suốt của toàn dân tộc, đồng thời là nền tảng nảy sinh những giá trị, chuẩn mực đạo đức mới tốt đẹp. Dân tộc Việt Nam trải qua lịch sử mấy ngàn năm dựng nước và giữ nước, các thế hệ Việt Nam đã đồng tâm hiệp lực, cùng nhau viết nên những trang sử truyền thống vẻ vang. Từ khi có Đảng, có Bác Hồ lãnh đạo, cách mạng đã bước sang một thời kỳ phát triển mới gắn độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội, mở ra khả năng thực hiện trọn vẹn mục tiêu giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội, giải phóng con người. Đó là những tiền đề mới thuận lợi để định hướng giá trị đạo đức cho thanh niên, trong đó có sinh viên.
Thứ hai, cần tạo một môi trường giáo dục thuận lợi để sinh viên nhận thức rõ biểu hiện đặc thù của hệ thống giá trị đạo đức của con người Việt Nam hiện nay. Đó là sự vận dụng tổng hợp của những hệ giá trị: tinh thần truyền thống dân tộc (Yêu nước, cần cù, anh hùng, sáng tạo, lạc quan, thương người, vì nghĩa); giá trị, chuẩn mực đạo đức của con người Việt Nam trong Cách mạng giải phóng dân tộc ở thế kỷ XX; giá trị đạo đức mới đang hình thành trong sự nghiệp đổi mới; tinh hoa giá trị đạo đức của các dân tộc khác trên thế giới đã được tiếp thu. Giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, làm cho chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành tư tưởng chủ đạo, thành niềm tin chân lý trong thế hệ trẻ. Xây dựng bản lĩnh chính trị cho sinh viên là để cho họ có thể ứng phó với mọi biến đổi phức tạp của cuộc sống, làm chủ tương lai, làm chủ sự nghiệp của mình, làm cho mỗi sinh viên luôn có ý thức tự lực, tự cường, chủ động trong học tập, nghiên cứu khoa học, học tập để phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân, không ngừng nâng cao trình độ về mọi mặt đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn hiện nay, không chấp nhận sự nghèo đói, không làm giàu bất chính, chống chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ.
Thứ ba, nhà trường cần chủ động xây dựng những hành động cụ thể có tác động mạnh mẽ đến sinh viên như: tổ chức Tuần sinh hoạt công dân - sinh viên đầu khoá, cuối khoá, đầu năm học. Tổ chức các hoạt động giáo dục theo chuyên đề, bao gồm: Giáo dục pháp luật; Giáo dục quốc phòng, chống tệ nạn ma tuý, mại dâm; Giáo dục môi trường, kỹ năng sống; Giáo dục truyền thống, đạo đức nghề nghiệp; Giáo dục phòng, chống tham nhũng; Giáo dục an toàn giao thông; Giáo dục truyền thống nghề nghiệp; Tư vấn tâm lý, nghề nghiệp và các vấn đề xã hội; Hội nhập với thế giới. Tổ chức các hoạt động đối thoại với sinh viên, thực hiện quy chế dân chủ trong nhà trường. Tổ chức các hoạt động hỗ trợ học tập, rèn luyện cho sinh viên nhằm phát triển tài năng, giúp đỡ những sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, chống tiêu cực, gian lận trong học tập, rèn luyện. Tổ chức quán triệt và triển khai thực hiện các quy định về công tác giáo dục phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống cho sinh viên. Lựa chọn, lồng ghép, tích hợp các nội dung giáo dục chính trị, đạo đức, lối sống thích hợp vào hoạt động giảng dạy, học tập của chương trình chính khoá. Tổ chức các hoạt động nhân dịp ngày lễ, kỷ niệm các sự kiện trọng đại của đất nước, địa phương và nhà trường, các hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể thao, các hoạt động, phong trào tình nguyện trong sinh viên. Xây dựng các quy định về thi đua, khen thưởng và tổ chức tổng kết, tự kiểm tra, tự đánh giá trong phạm vi nhà trường. Khảo sát, đánh giá kết quả rèn luyện, thực trạng về phẩm chất đạo đức, lối sống của sinh viên theo định kỳ. Đề xuất những nội dung, biện pháp và cách thức mới, khả thi, hiệu quả trong quá trình thực hiện. Nghiên cứu, dự báo những biến động, ảnh hưởng của các điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội đối với phẩm chất đạo đức, lối sống của sinh viên. Trao đổi, học tập kinh nghiệm thực hiện công tác giáo dục phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống cho sinh viên giữa các trường trong khu vực. Trang bị cho các đơn vị, cá nhân có liên quan trong trường những kiến thức, kỹ năng cần thiết của công tác giáo dục phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống cho sinh viên.
3. Kết luận
Đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục đạo đức cho sinh viên là điều cần thiết trong các trường học hiện nay. Cần đa dạng hoá các hình thức giáo dục đạo đức, gắn quá trình giáo dục với tự giáo dục của sinh viên. Định hướng giá trị đạo đức trong trường học hiện nay có quan hệ chặt chẽ với giáo dục chính trị, pháp luật, kỷ luật và giáo dục lòng yêu nước trong mỗi sinh viên. Bởi yêu nước luôn là giá trị đạo đức cao nhất, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ lịch sử dân tộc Việt Nam, là cơ sở tinh thần tạo nên sức sống trường tồn của dân tộc. Chỉ có như vậy, mỗi sinh viên Việt Nam yêu nước, dù ở trong bất cứ hoàn cảnh nào đều một lòng hướng về Tổ quốc thân yêu của mình để phấn đấu, cống hiến hết mình vì một nước Việt Nam giàu mạnh. Bên cạnh đó, trong thách thức của toàn cầu hoá hôm nay, nếu một dân tộc không có một bản lĩnh văn hoá nhất định thì nguy cơ mất bản sắc dân tộc là rất lớn. Do vậy, hơn bao giờ hết, thanh niên cần có một bản lĩnh văn hoá để hội nhập. Để không bị hoà tan, không đánh mất mình, trước hết, thanh niên cần phải ra sức học tập, lao động, sáng tạo để có đủ bản lĩnh tham gia vào quá trình hội nhập. Để góp phần phát triển văn hoá – xã hội của đất nước, của tỉnh nhà, ngoài việc sinh viên phải ra sức tự bồi dưỡng để nâng cao trình độ, nhà trường còn có nhiệm vụ bồi dưỡng, giáo dục sinh viên có đủ năng lực thẩm mỹ hay bản lĩnh văn hoá nhất định để có thể thẩm định những giá trị truyền thống cũng như giá trị hiện đại, tập hợp và định hướng cho sinh viên trong sinh hoạt đời thường cũng như hoạt động xã hội trước sự du nhập ào ạt của văn hoá ngoại lai. Đoàn thanh niên của trường cần tham gia xây dựng những công trình văn hoá, để nó thật sự là nơi sinh hoạt có định hướng giáo dục chân – thiện – mỹ cho sinh viên. Song song đó, sinh viên phải luôn rèn luyện đạo đức. Đạo đức phải được thể hiện sinh động trong cuộc sống hàng ngày, từ lòng hiếu thảo với cha mẹ, kính già, yêu trẻ, có đạo nghĩa với bạn bè, thầy cô. Đứng trước dòng xoáy của toàn cầu hoá hôm nay, nếu chúng ta không có bản lĩnh đạo đức thì thật nguy hiểm, như nhà triết học người Nga, Xpikin nói: “một người mà không có cái lõi đạo đức bên trong thì suốt đời như con thuyền chòng chành, không có tay lái giữa biển cả mênh mông đầy sóng gió…”.
Con đường phía trước còn muôn vàn khó khăn thử thách, muốn đạt được mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”, thế hệ trẻ phải không ngừng nâng cao trí tuệ, rèn luyện đạo đức, xây dựng lối sống lành mạnh, tìm tòi sáng tạo để tự làm cho mình và cho cuộc sống ngày càng đẹp hơn, hoàn thành sứ mạng mà lịch sử giao phó.