Xây dựng nền văn hóa Việt Nam ngày càng bền vững, tiến bộ, bản sắc trong giai đoạn hiện nay

I. Văn hóa - nền tảng tư tưởng và sức mạnh nội sinh

Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn xác định văn hóa có vai trò đặc biệt quan trọng: là nền tảng tinh thần của xã hội, là động lực và mục tiêu của sự phát triển. Văn hóa không chỉ là lĩnh vực riêng biệt mà thẩm thấu vào mọi mặt của đời sống.

1. Quan điểm cốt lõi của Đảng và Bác Hồ

- Vị trí "then chốt": Văn hóa được coi là một yếu tố "cốt lõi" trong tiến trình phát triển xã hội loài người, có sức mạnh tác động đến mọi mặt của đời sống.

- Hồ Chí Minh về Văn hóa: Người phân tích văn hóa bao gồm cả hoạt động vật chất và tinh thần, khẳng định đó là nguồn gốc, động lực sâu xa của sự phát triển, và là một mặt trận quan trọng cần được lãnh đạo đúng đắn.

- Bản sắc dân tộc: Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, là sức mạnh nội sinh bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

2. Thách thức và thực trạng hiện nay

Tuy nhiên, Nghị quyết Đại hội XIII thẳng thắn thừa nhận: "Văn hóa chưa được quan tâm tương xứng với kinh tế và chính trị, chưa thực sự trở thành nguồn lực, động lực phát triển bền vững đất nước."

Thực trạng này thể hiện qua:

- Sự mất cân đối: Sự thiếu hài hòa giữa phát triển kinh tế và phát triển văn hóa.

- Vấn đề xã hội: Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân.

- Quản lý: Công tác quản lý nhà nước về văn hóa, nghệ thuật còn nhiều bất cập, chồng chéo, chưa kịp thời điều chỉnh theo thực tiễn.

- Xâm nhập văn hóa ngoại lai: Những yếu tố tiêu cực từ bên ngoài đe dọa đến bản sắc văn hóa dân tộc, phong tục, tập quán tốt đẹp.

II. Xây dựng và phát triển con người Việt Nam toàn diện

Nhiệm vụ hàng đầu của văn hóa là tập trung xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới và hội nhập.

1. Phẩm chất và giá trị cốt lõi

Con người Việt Nam cần được xây dựng với những phẩm chất cao quý, đặc sắc nhất như: nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo.

- Giáo dục và Đào tạo: Đặc biệt chú trọng bồi dưỡng phẩm chất, đạo đức, nhân cách cho thế hệ trẻ, tạo dựng môi trường giáo dục văn hóa tốt trong nhà trường, gia đình và xã hội.

- Phát huy giá trị truyền thống: Khơi dậy và phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng thời tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại.

- Thanh lọc môi trường văn hóa: Kiên quyết đấu tranh chống các tệ nạn xã hội, các biểu hiện tiêu cực, suy đồi đạo đức, bài trừ sản phẩm văn hóa độc hại, trái thuần phong mỹ tục.

2. Gắn kết phát triển văn hóa với an sinh xã hội

Văn hóa phải thực hiện sứ mệnh làm cho xã hội ngày càng công bằng, nhân văn hơn, tạo điều kiện để mọi người được thụ hưởng các giá trị văn hóa.

Thực hiện đồng bộ các giải pháp giảm nghèo, kiểm soát rủi ro, giải quyết mẫu thuẫn xã hội, đảm bảo an sinh xã hội, vì con người.

III. Khai thác tiềm năng văn hóa thành nguồn lực kinh tế

Đây là điểm nhấn quan trọng trong các Nghị quyết của Đảng, chuyển đổi nhận thức từ coi văn hóa là chi phí sang coi văn hóa là tài sản, là nguồn lực phát triển.

1. Phát triển công nghiệp văn hóa

Đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa để văn hóa tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị kinh tế:

- Tạo giá trị tăng thêm: Xây dựng các ngành công nghiệp văn hóa (điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, thời trang, du lịch văn hóa...) thành ngành kinh tế mũi nhọn, tạo ra sản phẩm mang tính nghệ thuật và sáng tạo, đóng góp tích cực vào GDP quốc gia. Ghi nhận: Tốc độ tăng trưởng bình quân của các cơ sở kinh tế hoạt động trong ngành công nghiệp văn hóa đạt 7,21%/năm (2018 - 2022), chứng tỏ tiềm năng to lớn.

- Nâng cao sức cạnh tranh: Sử dụng bản sắc văn hóa dân tộc làm lợi thế cạnh tranh, quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới.

2. Kết hợp hài hòa giữa kinh tế và văn hóa

Nguyên tắc xuyên suốt là "kinh tế là cơ sở, văn hóa là mục tiêu". Phát triển kinh tế phải đặt trong sự kiểm soát của văn hóa, không chạy theo lợi nhuận đơn thuần mà phải hướng tới sự phát triển bền vững, ổn định và vì con người.

IV. Hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu lực quản lý

Để văn hóa phát triển tương xứng, cần có một hệ thống cơ chế, chính sách đồng bộ, hiệu quả và nguồn lực đầu tư hợp lý.

- Cơ chế đột phá: Rà soát, bổ sung, hoàn thiện các cơ chế, chính sách, pháp luật để tạo điều kiện thuận lợi cho các lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, đặc biệt là công nghiệp văn hóa và văn hóa trong các cơ quan nhà nước.

- Đầu tư hợp lý: Dành nguồn lực thích đáng, ưu tiên cho các lĩnh vực văn hóa, đặc biệt là văn hóa dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, và các lĩnh vực then chốt.

- Củng cố bộ máy: Nâng cao năng lực quản lý của đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa, chuyên môn hóa và chuyên nghiệp hóa trong công tác lãnh đạo, quản lý văn hóa.