Nghệ An, vùng đất "địa linh nhân kiệt", sở hữu hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô cùng phong phú, tạo nên nền tảng vững chắc cho việc phát triển du lịch di sản. Việc biến các di sản thành sản phẩm du lịch chất lượng cao là con đường để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế bền vững theo Nghị quyết của Đảng.
I. Tiềm năng di sản đặc trưng của Nghệ An
Nghệ An nổi bật với hai nhóm di sản có giá trị quốc gia và quốc tế, tạo nên sự khác biệt so với các địa phương khác:
1. Di sản Văn hóa Hồ Chí Minh và Lịch sử Cách Mạng
Di sản quan trọng nhất là Khu Di tích Quốc gia đặc biệt Kim Liên (quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh).
- Giá trị: Đây là "địa chỉ đỏ" của cả nước, thu hút hàng triệu lượt khách du lịch tâm linh, học tập, và tìm hiểu về thân thế, sự nghiệp vĩ đại của Người.
- Tiềm năng khai thác: Xây dựng các tour du lịch giáo dục, trải nghiệm lịch sử - văn hóa, kết hợp với các di tích cách mạng khác trên địa bàn tỉnh (như Khu Di tích Truông Bồn, Nhà tưởng niệm Tổng Bí thư Lê Hồng Phong) để tạo thành chuỗi tuyến điểm du lịch chuyên đề.
2. Di sản Văn hóa phi vật thể
Di sản Dân ca Ví Giặm Nghệ Tĩnh (được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại) là tài nguyên du lịch nghệ thuật vô giá.
- Giá trị: Ví Giặm là loại hình nghệ thuật đặc sắc, gắn liền với đời sống lao động, sinh hoạt của người dân xứ Nghệ, mang đậm tính trữ tình, giáo dục.
- Tiềm năng khai thác: Chuyển hóa thành các sản phẩm du lịch độc đáo như:
- Chương trình biểu diễn nghệ thuật: Tổ chức các buổi biểu diễn Ví Giặm chuyên nghiệp, có thu phí tại các trung tâm văn hóa lớn hoặc các điểm du lịch.
- Du lịch trải nghiệm: Tổ chức các lớp học ngắn hạn về Ví Giặm, cho phép du khách tham gia giao lưu, học hát cùng nghệ nhân.
3. Hệ thống Di tích lịch sử và Văn hóa khác
Ngoài ra, Nghệ An còn có đền thờ Vua Quang Trung trên núi Dũng Quyết, Thành cổ Vinh, các đền, chùa cổ (như Đền Cờn, Đền Quả Sơn), cùng với hệ thống làng nghề truyền thống và văn hóa ẩm thực đặc sắc.
II. Thách thức trong phát triển du lịch di sản
Mặc dù có tiềm năng lớn, du lịch di sản tại Nghệ An vẫn đối mặt với các thách thức cần giải quyết:
- Sản phẩm đơn điệu: Các sản phẩm du lịch di sản chủ yếu dừng lại ở việc tham quan, dâng hương, thiếu các dịch vụ trải nghiệm, giải trí, và mua sắm có hàm lượng văn hóa cao.
- Thiếu kết nối chuỗi: Các điểm di tích nằm rải rác, chưa được kết nối hợp lý thành các tuyến du lịch hoàn chỉnh, thiếu sự liên kết giữa các tỉnh Nghệ An - Hà Tĩnh (đặc biệt trong khai thác Ví Giặm và di sản Nguyễn Du).
- Nguồn nhân lực: Thiếu đội ngũ hướng dẫn viên chuyên nghiệp, có khả năng diễn giải sâu sắc về giá trị lịch sử và văn hóa địa phương bằng nhiều ngôn ngữ.
- Bảo tồn và Khai thác: Cân bằng giữa bảo tồn nguyên trạng di sản và khai thác thương mại để phát triển du lịch, tránh thương mại hóa quá mức làm suy giảm giá trị thiêng liêng.
III. Giải pháp phát triển du lịch Di sản bền vững
Để du lịch di sản thực sự trở thành một ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn, Nghệ An cần triển khai các giải pháp đồng bộ và sáng tạo:
1. Đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm
- Du lịch sáng tạo (Creative Tourism): Phát triển các tour du lịch trải nghiệm, tương tác:
- "Hành trình theo Dấu chân Bác": Thiết kế tour học tập kết hợp tham quan, sử dụng công nghệ thực tế ảo (VR/AR) để tái hiện bối cảnh lịch sử tại Kim Liên.
- Du lịch Nghệ thuật Dân gian: Tổ chức các làng văn hóa Ví Giặm (Ví Giặm Village) nơi du khách có thể học làm nón, dệt vải, nấu món ăn truyền thống và thưởng thức Ví Giặm trong không gian văn hóa bản địa.
- Phát triển sản phẩm đặc trưng: Xây dựng thương hiệu quà lưu niệm, sản phẩm thủ công mỹ nghệ mang dấu ấn văn hóa xứ Nghệ (như gốm, đồ đồng, thổ cẩm), có thiết kế hiện đại, đáp ứng thị hiếu du khách.
2. Tăng cường liên kết vùng và hợp tác công - tư
- Liên kết tuyến điểm: Xây dựng "Con đường Di sản Miền Trung" nối liền các điểm di sản của Nghệ An với Hà Tĩnh (Ví Giặm, Nguyễn Du), Quảng Bình (Di sản Thiên nhiên Phong Nha - Kẻ Bàng), và Thanh Hóa.
- Hợp tác Công - Tư (PPP): Kêu gọi đầu tư tư nhân vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch chất lượng cao, phát triển các dịch vụ phụ trợ tại các khu di tích, giảm gánh nặng đầu tư cho ngân sách nhà nước.
- Số hóa Di sản: Ứng dụng công nghệ 4.0 vào quản lý và quảng bá di sản: Xây dựng bản đồ di sản số, sử dụng mã QR tại các điểm di tích để du khách dễ dàng truy cập thông tin đa ngôn ngữ.
3. Xây dựng đội ngũ hướng dẫn viên chất lượng
- Đào tạo chuyên sâu: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu về lịch sử, văn hóa, và kỹ năng kể chuyện (storytelling) cho đội ngũ hướng dẫn viên, đặc biệt tại các khu di tích lịch sử cách mạng.
- Đa ngôn ngữ: Ưu tiên đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên có khả năng ngoại ngữ tốt để phục vụ khách quốc tế đến từ các thị trường đa dạng.
4. Bảo tồn và phát huy giá trị bền vững
- Quy hoạch bảo tồn: Lập quy hoạch chi tiết các khu di tích, xác định rõ ranh giới giữa khu vực bảo tồn nghiêm ngặt và khu vực được phép khai thác dịch vụ du lịch.
- Giáo dục công chúng: Tổ chức các hoạt động giáo dục, truyền thông để nâng cao ý thức của cộng đồng và du khách về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản.
Kiến nghị:
Nghệ An cần coi việc phát triển Du lịch Di sản là trọng tâm để hiện thực hóa chiến lược Công nghiệp Văn hóa, lấy Khu Di tích Kim Liên và Ví Giặm làm hạt nhân, từ đó lan tỏa giá trị ra toàn tỉnh.
